Εἴθισται ὅταν ξεσπάει ἕνα σκάνδαλο νὰ μιλοῦν ὅλοι γιὰ διαφθορά, πῶς δηλητηριάζει τὴν πολύτιμη δημοκρατία μας, κλπ. Μερικοί, ὅπως ἡ ἐξωγήινη Ντόρα Μπακογιάννη, θυμοῦνται καὶ τὰ περὶ μειωμένης ἀξιοπιστίας τῶν πολιτικῶν (προτοῦ συμμορφωθοῦν μὲ τὴν κομματικὴ πειθαρχία καὶ τὰ μαζέψουν ὅπως ὅπως), καὶ γενικῶς πνέει ἕνα ἀεράκι λόγων ποὺ θέλει νὰ μοιάζει στὸ φιλότιμο καὶ τὴν ὑπευθυνότητα. Ἡ πραγματικότητα ὅμως εἶναι ἀρκετὰ διαφορετική.

Πότε ἀπουσίαζε ἡ διαφθορὰ ἀπὸ τὸν δημόσιο βίο; Μήπως στὴν ἀρχαία Ἑλλάδα ἢ στὸ Βυζάντιο; Ὑπῆρχε πάντα καὶ παντοῦ. Ἐκεῖνο ποὺ ἔχει ἐνδιαφέρον νὰ σκεφτεῖ κανείς, εἶναι ἂν στὴν δική μας ἐποχὴ ἡ διαφθορὰ σημαίνει κάτι διαφορετικό.

Δὲν γνώριζα τὸν κ. Σπαντιδάκι παρὰ ὡς εὐσυνείδητο μεταφραστὴ τοῦ Καστοριάδη. Τὶς προάλλες τὸν ἄκουσα στὴν ἀξιόλογη ἐκπομπὴ τῆς ΕΤ3 Ἀνιχνεύσεις, ὅπου ἔκανε μιὰ παρατήρηση σημαντική, ἡ ὁποία ἀφορᾶ στὸ θέμα μας. Ὁ Σπαντιδάκις, (ἂν καὶ ἄθεος, ἂν ἔχω καταλάβει σωστά), δὲν ἐμποδίστηκε νὰ μάθει ὅτι κύρια ἀξία στὸ Βυζάντιο ἦταν ἡ ἁγιότητα. Κοινὸς τόπος, μοιάζει, ἀλλὰ σήμερα οἱ κοινοὶ τόποι ἔχουν μειωθεῖ τόσο, ὥστε δὲν γνωρίζουμε ποιοὶ ἀκριβῶς εἶναι, χρειάζεται νὰ λέγονται. Τὸ ζήτημα προέκυψε ἐπειδὴ ὁ συνήθως εὔστοχος Σαββίδης, ὁ ἐπιμελητὴς τῶν Ἀνιχνεύσεων, παρατήρησε πὼς ὅλες οἱ κοινωνίες στηρίζονται στὴν οἰκονομία, ἄρα σφάλλει ἴσως ὁ Καστοριάδης. Ὁ Σπαντιδάκις λοιπὸν τοῦ ἐξήγησε ὅτι, σύμφωνα καὶ μὲ τὸν Καστοριάδη, ὅλες οἱ κοινωνίες δὲν μπορεῖ παρὰ νὰ ἔχουν μιὰ οἰκονομικὴ διάσταση, ἀλλὰ μόνο στὴν δική μας ἐποχὴ ἡ διάσταση αὐτὴ ἀποτελεῖ τὴν ὑψηλότερη δυνατὴ ἀξία, ἐνῶ στὸ Βυζάντιο στὴν θέση αὐτὴ βρισκόταν ἡ ἁγιότητα, στὴν ἀρχαία Ἑλλάδα βρισκόταν ἡ δόξα, κλπ.

Ἂν ἰσχύει ἡ παρατήρηση αὐτή, ἡ σκέψη μας γιὰ τὴν διαφθορὰ δὲν μπορεῖ νὰ τὴν παρακάμψει. Στὸ Βυζάντιο λοιπόν, ἢ στὴν ἀρχαιότητα, ἡ διαφθορά, ὁ χρηματισμός, ὁ καιροσκοπισμός, μὲ μιὰ λέξη: ἡ προσκύνηση τῆς βιωτικῆς ἰσχύος, ὅσο καὶ ἂν ὑπῆρχε, παρέμενε προβληματική, σαφῶς διαπιστούμενη καὶ κρινόμενη ὑπὸ τὸ φῶς τῶν ὑψηλῶν ἀξιῶν. Σήμερα ἡ διαφθορὰ, ἐφόσον διαφεύγει τιμωρίας, εἶναι σύνηθες ἀκόμη καὶ νὰ θαυμάζεται! Ἀκόμη καὶ γονεῖς ὁραματίζονται τέτοιο μέλλον γιὰ τὰ παιδιά τους, ἀρκεῖ νὰ μή συλληφθοῦν.

Αὐτὰ σκεπτόμενοι ἔλεγαν μερικοί, κάθε ἄλλο παρὰ τυχαῖοι, ὅπως ὁ Ντοστογιέφσκυ, ὅτι "χωρὶς τὸν Θεὸ ὅλα θὰ ἐπιτρέπονταν", μετατρέποντας ἔτσι τὴν πίστη σὲ φρουρὸ τῆς ἠθικῆς. Ὁ Καστοριάδης πίστευε σὲ μιὰ κοινωνία, ὅπου ἀντὶ τῆς μεταφυσικῶς ἀπορρέουσας ἠθικῆς οἱ ἄνθρωποι θὰ δημιουργοῦσαν αὐθαίρετα τὴν ἠθικὴ στὴν ὁποία θὰ ἀποφάσιζαν νὰ ὑποταχθοῦν. Ὅμως μιὰ κοινωνία ἡ ὁποία δὲν θέτει μεταφυσικὸ ἐρώτημα, ἢ τὸ ἔχει ἀπαντήσει ἀρνητικὰ χωρὶς κἂν νὰ τὸ θέσει, ἔχοντας δηλαδὴ ἀποβάλει τὴν πίστη καὶ ζῶντας γιὰ τὸ θνητὸ ἐδῶ, δὲν μπορεῖ νὰ κρατήσει γνήσια πιστότητα στὴν ἠθική της, ὄχι ἐπειδὴ δὲν ὑπάρχει ὁ τιμωρὸς Θεὸς νὰ ἐπιβλέπει ἢ νὰ ἐγγυᾶται τὴν ποιότητα τῆς ἠθικῆς, ἀλλὰ ἐπειδὴ ἡ ἠθικὴ αὐτὴ δὲν μπορεῖ νὰ ἔχει νόημα. Γιὰ παράδειγμα, ἔστω πὼς συμφωνοῦμε ὅτι πρέπει κανεὶς νὰ μή δωροδοκεῖται. Ἡ συμφωνία μας μπορεῖ νὰ προκαλέσει τὴν τιμωρία τῶν παραβατῶν, ἀλλὰ δὲν μπορεῖ νὰ ἑδραιώσει ἠθικὴ συνείδηση περὶ δωροδοκίας, ὅπως καταλαβαίνουμε ἀπὸ τὸν ἑξῆς ὑποθετικὸ διάλογο:

"Γιατί εἶναι κάτι κακὸ ἡ δωροδοκία; - Διότι ἀντὶ νὰ ἐγχειρίζεται ὁ ἀσθενὴς μὲ τὴν σειρά του, παίρνει προτεραιότητα εἰς βάρος τῶν ὑπολοίπων. - Καὶ γιατί εἶναι κακὸ αὐτό; - Διότι οἱ ἄνθρωποι εἴμαστε ἰσότιμοι. - Ποῦ βλέπεις τὴν ἰσοτιμία, ὅταν ὁ ἕνας εἶναι πιὸ ὄμορφος, ἢ πιὸ εὐφυής, ἢ πιὸ ἐργατικός, ἢ πιὸ πλούσιος, ἢ πιὸ ὑγιής, κλπ; Ἀντιθέτως, μόνο ἰσοτιμία δὲν φαίνεται νὰ ὑπάρχει ἀνάμεσα στοὺς ἀνθρώπους. - Ἔστω κι ἔτσι, εἶναι ἱκανὸς λόγος διακρίσεων ὁ πλοῦτος; - Γιατί ὄχι; - Διότι ὡς κοινωνία ἔχουμε ἀποφασίσει ὅτι δὲν εἶναι, γι' αὐτὸ καὶ τιμωροῦμε τὴν δωροδοκία. - Ὡς κοινωνία τὸ ἔχουμε ἀποφασίσει ὄχι ἐπειδὴ δὲν δίνουμε ἀξία στὸν πλοῦτο, ἀλλὰ ἐπειδὴ θέλουμε νὰ προφυλαχθοῦμε ἀπὸ καταστάσεις ποὺ θὰ διέλυαν τὴν κοινωνία, δηλαδὴ καὶ πάλι γιὰ χάρη τῆς ἰσχύος, ἀλλὰ συνολικῆς. Τὸ κίνητρο ποὺ ἔχουν οἱ παραβάτες, τὸ ἴδιο ἔχει ἡ κοινωνία γιὰ τὸ σύνολο. Ἐφόσον τὸ κίνητρο εἶναι τὸ ἴδιο, δὲν ὑπάρχει λόγος ἠθικῆς μομφῆς. Μπορεῖς νὰ καταδικάσεις τὸν παραβάτη ἐπειδὴ σὲ ζημιώνει, ὄχι ἐπειδὴ ὑπακούει στὸ κίνητρο τοῦ κέρδους, στὸ ὁποῖο ὅλη ἡ κοινωνία ὑπακούει. - Τὸ πρόταγμα τοῦ συνόλου ἔναντι τῆς μονάδος, δὲν εἶναι ἀπὸ μόνο του ἠθικό; - Θὰ ἦταν, μόνο ἂν τὸ σύνολο ὡς τέτοιο εἶχε περισσότερη ἀξία ἀπὸ τὴν μονάδα. Ὅμως τὸ σύνολο εἶναι ποσοτικὸ μέγεθος, ὄχι ποιοτικό."

Ἔτσι καταλαβαίνουμε, πιστεύω ἀρκετὰ καθαρά, ὅτι καμμιὰ κυβέρνηση καὶ καμμιὰ ἀντιπολίτευση, κανένας νόμος, τίποτα δὲν μπορεῖ αἴφνης ἢ σταδιακὰ νὰ μᾶς προφυλάξει ἀπὸ τὴν διαφθορά, τὴν ὁποῖα δῆθεν καταδικάζουμε, γιατὶ τὸ πρόβλημα δὲν βρίσκεται στὴν διεφθαρμένη κυβέρνηση, ἀντιπολίτευση, κλπ. ἀλλὰ στὸ δῆθεν τῆς ‘κοινωνίας’.

Ὅπου καὶ νὰ κοιτάξεις ὅλα τιμοῦν τὴν περιουσία, ἀπὸ τὰ τυχερὰ παιχνίδια ποὺ τὸ ἴδιο τὸ κράτος διοργανώνει, ὣς τὶς καθημερινὲς διαμάχες κυβέρνησης, ἀντιπολίτευσης καὶ συνδικάτων περὶ μισθῶν, συντάξεων, προνομίων, κλπ. Ἡ καθολικὴ αὐτὴ ἐνασχόληση μὲ τὴν περιουσία συμβαίνει ἐπειδὴ ἡ περιουσία μᾶς τιμᾶ λιγώτερο, ἢ μήπως συμβαίνει ἀκριβῶς ἐπειδὴ ἡ περιουσία μᾶς προσδίδει ἐπιπλέον ἀξία; Σὲ ἕνα μοναστήρι ἢ σὲ ἄλλες κοινωνίες, ἀκόμη καὶ ὁ πλούσιος ἔχει περισσότερη τιμὴ γιὰ τὸν ἀκτήμονα παρὰ γιὰ τὸν ἑαυτό του. Στὴν δική μας κοινωνία, ἀκόμη καὶ ὁ ἀκτήμονας, ἢ ἰδίως αὐτός, ἐκτιμᾶ περισσότερο τὸν πλούσιο. Τὸ ἴδιο μὲ ἄλλες μορφὲς παράβασης, ὅπως ἡ παιδεραστία. Ὅλη τὴν μέρα ἡ τηλεόραση διαφημίζει πῶς θὰ ἔχουμε ἄψογη ὑγεία, τὸ πιὸ λεῖο καὶ ἁπαλὸ δέρμα ποὺ μπορεῖ ποτὲ νὰ ὑπάρξει, μὲ τὶς πιὸ ἐξελιγμένες ἀλοιφές, διατροφές, κλπ., γιατί θὰ ἔπρεπε νὰ χάσουμε τὴν ἀφοσίωση στὴν ἐπιδερμίδα εἰδικῶς ὅταν πρόκειται γιὰ τὰ παιδιά;

Κίνητρα αὐτοάμυνας τῆς κοινωνίας ὡς βιωτικοῦ μηχανισμοῦ ὑπάρχουν, ἀλλὰ δὲν ὑπάρχουν ἠθικὰ κίνητρα. Ἂν ὑπῆρχαν ἠθικὰ κίνητρα, δηλαδὴ ἂν πράγματι ἐκτιμούσαμε λιγώτερο τὸν πλοῦτο καὶ περισσότερο τὴν ἀκτημοσύνη, λιγώτερο τὴν ἐπιδερμίδα καὶ περισσότερο τὴν γνησιότητα τῶν ἀνθρώπινων σχέσεων, κλπ., τότε δὲν θὰ εἴχαμε κλείσει οὔτε τὸ μεταφυσικὸ ἐρώτημα, διότι ἡ ἀγάπη γιὰ τὸν ἄνθρωπο χρειάζεται ἀπάντηση στὸ πρόβλημα τοῦ θανάτου τοῦ φίλου μας, τὸ ὁποῖο δὲν κλείνει μὲ ἀλοιφὲς καὶ εἰδικὲς διατροφές, οὔτε κἂν μὲ ‘δίκαιες’ κοινωνίες.

Τὸ γεγονὸς ὅτι χάσαμε τὸν Θεό, δὲν εἶναι ἡ αἰτία, ἀλλὰ ἁπλῶς φανερώνει ὅτι ἀκόμη καὶ ἂν μποροῦμε νὰ ἔχουμε νόμους καὶ τάξη, δὲν μποροῦμε νὰ ἔχουμε ἠθική, ὅ,τι καὶ νὰ κάνουμε. Τὸ νὰ ἐφεύρουμε ἕνα Θεὸ γιὰ χάρη τῶν νόμων καὶ τῆς τάξης μᾶς ἐπιστρέφει στὸ ἴδιο πρόβλημα. Πρῶτα ἔχει κανεὶς μιὰ ὁρισμένη ἠθική, δηλαδὴ προτάσσει γνήσια καὶ ἔμπρακτα συγκεκριμένες (καὶ ποιές;) ἀξίες ἀντὶ ἄλλων, καὶ μετὰ φθάνει στὴν θρησκεία. Κι ἐφόσον δὲν βρισκόμαστε στὸ μηδέν, ἀλλὰ προερχόμαστε ἀπὸ αἰῶνες ὁλόκληρους πίστης, γιὰ μᾶς ἡ γένεση ἠθικοῦ προτάγματος καὶ ἡ ἀναζωπύρωση τῆς πίστης δὲν μποροῦν παρὰ νὰ συμβαίνουν ταυτόχρονα καὶ ἑνιαῖα, ἂν συμβοῦν. Αὐτὸ σημαίνει ὅτι ὅποτε βλέπουμε διάφορους νὰ ἐργάζονται περὶ ἐλευθερίας, ἰσότητος, δικαιοσύνης, δημοκρατίας, ἀλληλεγγύης καὶ λοιπῶν ἀξιῶν, ἀλλὰ χωρὶς Θεό, ὅπως κάνουν οἱ περισσότεροι πολιτικοί μας καὶ ἡ ἴδια ἡ www.ellopos.net/politics/europeanunion.htm" target="_blank">Εὐρωπαϊκὴ Ἕνωση, μποροῦμε νὰ γνωρίζουμε πὼς εἶναι εἴτε ὑστερόβουλοι, καὶ περὶ ἄλλων ἐργάζονται, εἴτε ἁπλῶς ἄσχετοι καὶ ἄχρηστοι.

Πολύ ἐνδιαφέρουσα τοποθέτηση, ἄν καί δέν θά ἤθελα νά συμμεριστῶ τήν ἀπαισιοδοξία τοῦ ἐπιλόγου. Ἀσφαλώς συμφωνοῦμε ὅτι τό θεμέλιο τῆς διαφθορᾶς εἶναι οἱ (ὑλιστικές) ἀξίες τοῦ πολιτισμοῦ μας.
Γιά μένα ἀναδεικνύεται ὠς μεῖζον θέμα ἡ ἀναζήτηση ἀπό τους ἀνθρώπους διεξόδου ἀπό τήν ἀπογοήτευση καί κατάπτωση τῶν πάντων γύρω μας, μιᾶς γνήσιας ἐλπίδας. Μιά ἀπόδειξη ὅτι ὁ ἄνθρωπος μπορεῖ νά εὐτυχεί καίτοι ἀκτήμων, ἄσημος, ἀδικημένος, στερημένος ἄν (ἀγωνίζεται νά) "διαθέτει" τό ἕν οὖ ἐστί χρείαν... Καί ἐδώ τό χρέος τῶν εὐεργετηθέντων καί γευσαμένων τῆς Θείας Χάριτος εἶναι μεγάλο.

Φιλικά,